Amstelodami Emporii totius Orbis Celeberrimi, Hollandiaeque Urbis Primariae Nova E. Accurata Descriptio.

Nobilissimis, Amplissimis, Consultissimis ac Prudentissimis DD. (Dominis) Consiliarijs Thalassiarchis, Hollandiae Zeelandiae et Frisiae: Necnon Magnificis ac Clarissimis DD. (Dominis) Consulibus celeberrimi Emporij Amstelodami Petrus Kaerius, humilissimus Cliens L(ibens) M(erito)Q(ue) dat, dicat, dedicatque Anno 1614.

En tibi, Benigne Spectator, Amstelodami opulentissimi totiusque Orbis celeberrimi Emporij accurata, nova, aucta, pluribusque locis denuo recognita et emendata delineatio, prout se pulcherrime a parte aquae conspiciendum praebet: opera et studio Petri Kaerij in lucem edita. Excusum in aedibus Asterodammi.

Amstelodamum Emporium totius Orbis celeberrimum, cujus hic descriptionem prout hodie conspicitur, additis extensionis novae limitibus, exhibemus, appellationem habet ab amne Amstela et cataracta, quam Dam Hollandi nuncupant. Situs ¹ ejus sic habet: Fluvius Amstela vrbem a Meridie ingrediens, rectoque cursu adusque Dami cataractam procurrens, ibidemque per eundem in Damaracum emissus, Aquilonem versus, Tyae miscetur; mediamque sic vrbem secat. Vltra quem fluvium, eundem Aquilonem versus Waterlandi ² collocantur: ab Occasu, Harlemenses et kinnemarij sunt: ab Ortu Wesopum et Muda Goeylandique occurunt: a Meridie Amstelvenij et Trajectenses. Ejus ager hiberno praesertim tempore a tribus ab vrbe miliaribus totus et vndique stagnantibus aquis superfunditur; quanquam Goeylandiam versus solum in altum attolli vnico statim ab vrbe miliari, collesque crebresiere ³ inciptunt ⁴. Tya porro ab Occasu in Ortum, magno ac spatioso alveo Aquilonare vrbis latus praetervectus insignem navibus stationem praebet. Vbi et totum id latus duplici palorum ordine munitum valli vicem obtinet. Tyamque praeterlabentem in Mare Austrinum deducit. Ambitus ⁵ vrbis ex quo suburbij complexus, et ille ampliandae vrbi terminus nuper positus ei accessit tantus est, vt magnitudine omnes Europae vrbes vel superet vel aequet. Paruisse olim Amstelijs, familiae amplissimae et imperiosissimae constat. Atque ⁶ hanc vrbem Giselbertus ⁷ Amstelius ante annos 200 plus minus, communiri propugnaculis, portis, turribus, pontibusque sublicijs fecerat, extincto Ioanne Principe: quarae ⁸ et ipse invidiae incendio conflagravit, et res opidanorum in discrimen adduxit. Nam exasperati popularium animi, et ceu ⁹ ad restinguendum commune incendium concitati, adjuvantibus Caninefatum studia Frisijs finitimisque, facile dejecerunt flammisque concremarunt munimenta adversus vim et furorem ludicra. Postea ¹⁰ ad annum 1482 muro cingi coepit, imperante post Carorolum Burgundiae Ducem, Maria filia Maximiliano nupta. Tum enim vndique bellis omnia strepere coepere, murique statim inchoati. Portae vero Regularium et Antoniana annis sequentibus structae. Hi muri literitij ¹¹ fuere, nec vulgari aut simplici, sed continuo et egregio opere inferiusque, secto vt plurimum candenti lapide; qui hodie, praeter solas Antonij et Regularium portas aliasque insuper turres aliquot solo adaequati, productis vrbis promerijs ¹² valloque terreo ac fossa latissima adjecta. His autem immutatis a porta Harlemensi vsque ad viae sacrae fere, ingens spatium suburbii nuper accessit. Cuiusmodi iam novum vigorem ac splendorem vndique referens civitas omnibus intuentibus conspicua apparet: Adeo vt in vna vrbes ¹³ plures nunc vrbes, imo orbis sit: Et quod de Tholosa olim Ausonius, de ea verius dicatur. Nam ¹⁴ revera forum hic, et institoria officina Mercurij illius Lucrionis; qui virga sua quam manibus gerit, mercatorum animos moderatur ac regit. Hic contubernij necessitudo nationibus omnibus ex aequo patet, de ea ut dici possit, quod de Hecale Callimachus, eam habere januam hospitalitatis nunquam obseratam hic enim videas stabulari non solum Italos, Hispanos, Britannos, Scotos, Gallos, Germanos, Sermatas, Cimbros, Suecos, Norwegos, Danos, Livonios, Polonos, Borussos, Moschos, et siqui alij sub axe Boreali latent: Sed etjam Indos, Americanos, Orientales, Mauros, aliosque ex omnibus pene Orbis plagis. Haec ergo est, quam jure Belgica cellam penariam, vti de Sicilia Cato judicavit, atque adeo horreum suum agnoscat et vocet. Atque ¹⁵ etiam existimo nullum aliud toto terrorum ¹⁶ Orbe Emporium frequentioribus Classibus corbitarum et onerariarum navium adiri, quam Amstelodamum. Non semel enim ad 300 naves onerarias frumento alijsque Scythicis mercibus ac Cimbricis saburratas, intra octidui spatium et appulisse, et onus magna ex parte expedivisse constat. Septem emissarijs opportune ductis urbs interluitur, quae sordium colluviem reciproco maris aestu exonerant; aquarum quae silente plenaque luna aut tempestate augescunt, incrementum excludunt, navibus tutissimum receptum praebent. Bifariam ¹⁷ vrbs dividitur, in latus vetus [et] novum. Plateae praecipuae, a veteri latere Olerum et nessae ¹⁸ sunt: itemque Zeedijc ¹⁹, et illa Portae Antonianae Nova nuper appellata. A latere novo Vitellina est et Agger novus.

Reliquae non plateae, sed aut Fora, aut Vici transversim procurrentes, aut Burchwalli ²⁰ dicti; qui aquis intercurrentibus divisi, diversas Insulas constituunt. Aedificia cum publica tum privata hic magnifica, splendida. Inter alia duae Ecclesiae Parochiales, altera in Veteri, alftera ²¹ in novo latere. Prior Antiqua nunc dicta, olim D. Ioanni Baptistae, ac Episcopo Nicolao dicata. Turrim habet quae visendo nunc affalreque ²² elaborato fastigio, coelo attollitur. In ea, praeter grandiores campanas ac Horologia, quae exterius visentibus circumquaque patent, nolae complures apto sonorum temperamento ita factae, ut concentu harmonico, horis singulis amoene praecinant, easdemque in semisses dividant, magna cum voluptate audientium. Paraecia ²³, ²⁴

Parochialis novi lateris, Mariae Virgini et Catharinae quondam sacra, hodie novum Templum appellatur. Ea pulchritudine operis inter primarias Europae Basilicas non immerito censenda est. Praeter ²⁵ haec Templa est in Vitulina platea illud quod sacer locus dicitur: multo it ²⁶ quidem superioribus minus est, affabre nihilominus atque apta mensuratione ita factum, ut plurima undique luce collustratum praecipue locum commendet: et alia. Sed ²⁷ in primis illud quod S(enatus). P(opulus)Q(ue) Amstelodamensis e solo exstrui curavit, a positu Zuyder Kercke appellatum, quod nimirum non in Ortum aut Occasum, ut reliqua, sed in Austrum spectet. Exornatur elegantissimis et arte haud vulgari elaboratis fenestris vitreis, et pavimento, quod uno tenore ac simili sibi per omnia lapide (sarcophagos appellant) constratum est. Vnde et plurimum reliquae totius operis symmetriae decoris ac venustatis accedit: ut etiam a turri cujus pulchritudine haec aedes spectabilis est. Quid de Xenodocheo, Ptochodochijs, et Orphanotrophio dicam? Quid de Nosodochio Leprosorum, Aula divi Georgij, Gyrgato seu mente captorum domo? Quid de Curia, Libra, Sagittariorum hortis, Aula principis, et Societatis Indicanae domo et similibus? Vtroque ²⁸ in urbis latere, novo nimirum et veteri, ludus seorsum literarius est, Ecclesiae et Reipublicae seminarium; et cuique, praeter inferiores moderatores, Rector Prorectorque; constitutis ²⁹, additis in usum eorum reliquorum docentium, pro cujusque conditione et modo stipendijs. Sed ³⁰ inter omnia praeclara aedificia urbis primi censendum loci Gerontomium ³¹, visendum sane opus. In meditullio duplex est sepimentum sive hortus: quorum alter floribus et arboretis areolisque non inconcinne distinguitur; Alter viridario ornatur, quod gramine solummodo consitum, aspectum vel hoc ipso delectat. Vtriumque a lateribus et a fronte quoque porticus et laquearia sunt, ambulacri vicem praebentia: Et proxime sub his conclavia virorum mulierumque, separatim ac ordino ³² disposita, lectisque et alia supellectile decenter exornata. Interstitium quod est intra viridarium et hortum, recto in ipsum aedificium ac lato aditu ducit, haud levibus impensis nec ineleganter fabrefactum: Praeter enim atria magnificia nitentiaque, caenacula sunt bina, quorum alterum foeminis, maribus alterum patet; culina his addita: et omnia eum in modum aptata concinnataque, ut non pauperum sed Principis palatium apparatumque dicamus. Quid ³³ de Ergasterijs dicam? Bina haec dunt ³⁴, alterum Maritum, feminarum alterum. In priore detinentur Mendici, Nequam, et perditi, omnes conclusi, nonnulli etiam compedibus vincti, ita tamen ut operi vacare manusque exercere libere queant. Alij enim aut acanthinum lignum (Brasilianum vulgo) in scobem tenuissimam disterere ac tyrocnesti comminuere, aut pannos denique bombasios contexere, aliaque agere atque elaborare coguntur, prout vel ingenium vel artus cujusque ac robur suadere videntur

Dominicis feriatisque diebus adesse tenentur cuncti in loco quam Scholam vocant. Hic in sacris nonnihil praelegitur, praesertim si quid ad mores et vitae frugem faciat. Nonnulli etiam in primis literatum ³⁵ elementis legendo scribendoque exercentur. Hoc autem loco omittendum neutiquam videtur de hujus loci miraculis. Nimir[um] varios mendicos, ulcera ostentantes et partium vitia, involucris obscaenis ac fascijs tecta, corporisque claudicationes, aliaque ejusmodi visu foeda: itemque mutos aliquos et Lunaticos ac daemoniacos huc introductos, post aliquot temporis spatium fascijs et involucris, bacillisque quibus innitebantur, alijsque similibus, que ³⁶ fucum populo faciebant, abjectis, agiles mox, detecta scena, ad opus processisse omnemque evanuisse corporis aegritudinem. Ejusque spolia, parietibus appensa conspici; quae miraculi quodammodo veritatem omnibus asserant. In ³⁷ altero foeminis destinato, quam Netoriam domum nuncupant, detinentur continuoque labore exercentur, veluti ad disciplinatum aliquem transmissae foemine ³⁸ et puellae: ut versus qui vernaculo idiomate inscripti frontispicio aedificij leguntur indicant. Restat ³⁹ Bursa novitium opus, mole et structura nulli totius Europae concedens. Nam praeterquam quod e marmoreis substructum columnis circiter 40 constant ⁴⁰, ex ipso quinetiam Amstelae paludoso solo eductum, fornicem in meditullio ostentat, per quem navigia demissis malis ex Amstela in Tyam, et ex Tya in Amstelam subeant. Solum in quo fundamenta locata sublicium totum est, ex palis teretibus quinquagenum aut sexagenum pedum longitudine, per fistucas, exsiccato prius ea parte per aquarias moletrinas Amstelae alveo, telluri firmissime impactis. Longitudo ejus in universum est pedum CC; latitudo Cxxiv. Exstrui caepta anno 1608. 28. Maij. Ad umbiculum deductum, anno ci?i?cxi. His ⁴¹ expositis, addendum jam, quomodo urbs ista longa annorum serie, ad istud decus per laeta atque aspera plurimaque belli discrimina, Comitum primo, atque inde Burgundiae principum auspicijs paullatim assurrexerit. Et ⁴² primo quidem sub Comitibus ab ijs varia obtinuit privilegia et immunitates, varieque sub eorum, imperio 200 propemodum annos luctati cives fuere. Hi et ad Burgundos principes proxime delata ⁴³ adolescere demum bona fide maximumque incrementum capere tum cives civitasque caepit, succrescentibus in dies cum regrinis ⁴⁴ atque exteris negotiorum undiquaque commercijs: Ita ut integro paene seculo, interventibus ⁴⁵ quamvis subinde nubilis, ea felicitatis, vel ut potius dicam serenitatis primordia absolverint: Vt ex sequentibus patebit. Defuncta enim sine liberis Iacoba, Philippus Burgundiae Dux, Iacobae Nepos, Provinciarum legitimus haeres ac Dominus declaratus, praeclaris ⁴⁶ multisque privilegijs atque immunitatibus vrbem ornavit. Illo imprimis, quo anno 1452. Amstelodamensibus vectigal illud, vulgo Paelgelt, auctius accipiendum indulsit: eique ⁴⁷ proprium ac perpetuum addixit; ea tamen lege, ut eadem qua ante diligentia, tonnas istas e mari eminentes, circa exitum atque ingressum Austrini sunus constitui, ibidemque speculas, quae de nocte navigantibus ignes eminus ostenderent, erigi ac refici quotannis curarent. Philippo ⁴⁸ ad gubernacula Carolus successit. Hic post varia bella variosque inventus ⁴⁹ anno 1474 Novesium obsedit. Quod cum liberare in animum induxisset Imperator Fredericus, id animadvertens Carolus, vndiquaque militem cogi imperavit. Accessere inter alios Amstelodamenses, ac non leve momentum tulere, turma integra missa. Carolo circa Nanceium extincto, successit Maria sola patri haeres relicta. Adversus quam bellum Gallicum recruduit. Cumque in mari paene solus regnare Gallus caepisset, exclusis praesertim Hollandis Zelandisque, 35. munitissimas naves Holandi obviam misere. Eaeque tantum terroris incussere Gallo, vt terga saepenumero dare coactus sit. Hinc ⁵⁰ Trajectense secutum est bellum, in quo, et maxime in Roterodamensi ac Woerdensi obsidionibus, quanta Amstelomensium (corr. Amstelodamensium) erga principem, ac Patriam extiterint tunc merita, ipsemet princeps publice testatus est eo in Diplomate, quo Imperiali Corona insignia Civitatis exornanda sanxit. Anno 1497. Maximiliani et Mariae filius Philippus, regio plane ac tali principe digno apparatu, Amstelodami inauguratus est. Qui brevis ac velocis aevi, filium Carolum haeredem reliquit. Qui dum adolescit, Philippi interea Germana, Caroli amita Margareta provincias administrandas suscepit. Circa ⁵¹ haec temporia ⁵² initium in Germania Superiori coeperat Anabaptistarum fatalis ille ac phanaticus furor. Qui Magistratuum jussu inde fugati, in Inferiorem Germaniam serecepere atque etiam Amstelodamum: ……………hinc ⁵³ factiosa ista Anabap[tistarum colluvies] ad feralia arma et nefaria latrocinia in exitium atque interitum florentissimae urbis comparata, immittendo quando lucifuga illa gens, nocturnis coetibus assueta, et armata per tenebras [flagitiosorum] hominum caterva forum illique imminens, vrbis palatium occupavit, auxiliariam ejusdem conditionis et sicariorum, quos vitae prodigos cum egestate animus conscius exagitabat, manum opperiens. Quo tempore mactatorum aliquot civium, et ex Consulibus vnius Manibus, patentatum est occidione et supplicio consceleratorum sentinae vrbis, et restincta conspiratione conquievit incendium. Carolo ⁵⁴ Vvita ⁵⁵ functo, anno 1558 patri filius successit Philippus Hispaniarum Rex. Difficillima ea fuere tempora ob edicta Caesaris in Lutheranos iterato promulgata. Vnde passim per vniversum Belgium ferro flamma miserum in modum absumpti, quibus aliqua hereseos, vt appellabant, adhaereret suspicio. Inter primos fuere Amstelodamenses, qui annis superioribus Anabaptistarum motibus praecipue irritati, severissime in reos animadvertebant. Florentissimae eorundem tum res erant, plurimumque longinquis prosperisque suorum civium aliarumque gentium navigationibus commercijsque auxerant.

Quod et opera publica tunc exstructa indicant, vt librae splendidissimum aedificium ex lapide candenti secto affabre elaboratum: itemque turris illa templi veteris, aliaque id temporis. Circa haec tempora Nobiles (quos inter Henricus Bredenrodius non postremus) abominantes immanem nimis atque inhumanam Magistratus passim severitatem, supplicem libellum Margaretae Parmensi obtulere, submisseque orarunt, vti prudenter omnia moderetur. Illa lecto libello, omnia se ad Regem relaturam promittit, leniorem interea futuram adstipulans. Et ⁵⁶ cum volens nolens aliquanto lenius habendos foederatos editos edito (al. habendos foederatos edito) scripto assensisset, Amstelodami quoque, re multum diuque deliberata, conciones admissae; certis tamen conditionibus.

Sed exigui temporis Alcedonia illa fuerunt. Mox enim Iconomachia veluti tempestas quaedam, per omnes provincias et vrbes desaevijt: idque ea celeritate, ut intra 10. aut ad summum 12. dies tot vrbibus ac locis res ista quasi ex compacto inchoata perpetrataque fuerit. Per eosdem dies Amstelodami agebat cum suis Brederodius, quo extemplo Parmensis Secretarium suum Torrium demisit, qui excedere Brederodium vrbe juberet: Sed Brederodius ita Legatum excepit,vt clam Magistratu adjuvante, Torrius se ex vrbe subduceret Brederodius autem cum Vianam praesidiarios suos deseruisse copiasque Hispanorum per Gelros in Hollandiam contendere, seque ad vim sustinendam imparatum animadverteret Cal. Maij nave conscensa, in Frisiam Orientalem, indeque in Germaniam, abijt ubi paulo post fatis concessit. Amstelodamenses ⁵⁷ exinde cum ducibus regijs pacti praesidium in vrbem pro tempore admisere, multorumque incommodorum et sibi et alijs occasionem praebuere, dum plurimos post id annos Regi Hispanisque parentes vicinorum, Borealis ac reliquae Hollandiae, qui se Principi Auraico, post Brielensem victoriam, dediderant, sequi exemplum recusarunt. Quae [autem] secuta su[nt] tempora sub Duce [Albano], quia animus meminisse horret, luctuque refugit ⁵⁸, libens et consulto praete[rmitto], aureum autem vrbis aevum festi[nat] animus. Hactenus ⁵⁹ enim veluti ferreum [pr]imo, atque inde argenteum fuit: nunc quae sequuntur, ad aureum vrbis quodammodo aevum referenda. Nostro enim hoc saeculo quod quatuor et triginta tantummodo annorum spatium complectitur, dum domi locuples, foris potens, tantum ⁶⁰ operum domi forisque gestum est, ut si quis res et enatam interea magnitudinem vrbis cum annis conferat aetatem vltra putet. Nam praeterquam quod intra arctati adeo temporis spatium dilatata productaque haud semel vrbis pomaeria (corr. pomeria) sint, aedificia ingentia ac praeclara constituta, Ecclesia et Politia emendata, instaurata Xenodochia, et nova statuta novique Magistratus, veluti morum ac publicae disciplinae Aediles quidam ordinati, ipsaque in alium et potiorem vsum conversa Monasteria, etiam illud accessit, vt ignota antea negotiandi commercia hujus vrbis primum auspicijs coepta, novorumque itinerum ad Chinas et Moluccas aperiendorum pericula atque expeditiones susceptae fuerint; et postremum recta, et vsitata per Atlanticum Mare velificatione, ad ipsos Orientis Indos ab illius civibus enavigatum et ea tandem cum incolis ac regibus earum regionum inchoata, ac novis successibus stabilita foedera sint, quae nunc in maximum omnium non modo Vnitarum provinciarum vsum cedunt, sed belli quoque per annos 42 cum potentissimo Hispaniarum Monarcha summis vtrimque viribus gesti in subitas inducias convertendi occasionem aliaque capiendi consilia, praeter caetera prebuerint.

… [n]avigat[iones] ⁶¹ certi … com[merciaque] …….[in]numera paene sunt. Vigent enim [jam olim vrbi] frequentata Italica, Cyprica, Aegyptica, Punica, Hispanica, Lusitanica, Francica, Anglica, Scotica, Germanica, Danica, Norvegica, Suedica, Polonica, Borussica, Moscovitica. Verum ista pressius indicare nimis longum foret: vt et nova illa maritimarum expeditionum pericula, et navigationes longinquas indigenis antea nequaquam frequentatas: tum ad Indos recta et Lusitanis vsitata navigatione saepissime iteratas, tum per oram Borealem jam ter repetitas. Loci enim augustia ⁶² id nequaquam pateretur.

Amstelodami Petrus Kaerius Flander caelavit et excudit habit(atus) in Platea Vulgo de Calverstrate in intersignio incerti temporis, Anno a Christo nato 1618.

Комментарии

1. (1) p. 12, cap. V

2. (1) Vaterlandi

3. corr. crebrescere

4. corr. incipiumt

5. (1) p. 222

6. (1) p. 9

7. (1) Gisbertus

8. corr. quare

9. (1) quasi

10. (1) p. 10

11. corr. lateritij

12. corr. pomerijs

13. corr. vrbe

14. (1) p. 11; (3) p. 173 (2) p. 274

15. (3) p. 173

16. corr. terrarum

17. (1) p. 14

18. (1) Nessa

19. (1) Zeedijck

20. (1) Burchvalli

21. corr. altera

22. corr. affabreque

23. (1) p. 15

24. corr. Paroecia

25. (1) p. 16

26. corr. id

27. (1) pp. 230 – 231

28. (1) p. 261

29. corr. constitutus

30. (1) pp. 87 – 88

31. (1) Gerontocomium

32. corr. ordine

33. (1) p. 98

34. corr. sunt

35. corr. literarum

36. corr. quae

37. (1) p. 103

38. corr. foeminae

39. (1) p. 229

40. corr. constet

41. (1) p. 16

42. (1) Epistola

43. corr. delati

44. corr. peregrinis

45. corr. intervenientibus

46. (1) pp. 21 – 22

47. corr. eisque

48. (1) p. 22

49. corr. eventus

50. (1) pp. 25 – 26

51, (1) p. 31

52. corr. tempora

53. (2) p. 274

54. (1) p. 46

55. corr. vita

56. (1) p. 47

57. (1) p. 48

58. Verg. Aen. II, 12

59. (1) p. 65

60. (1) Epistola

61. (1) p. 127

62. corr. angustia

Текст приведен по изданию: https://archief.amsterdam/beeldbank/detail/22fb88bf-909b-6f81-999b-396d629b97ad

сетевая версия - Фарафонов Ю. В. 2021

Спасибо команде vostlit.info за огромную работу по переводу и редактированию этих исторических документов! Это колоссальный труд волонтёров, включая ручную редактуру распознанных файлов. Источник: vostlit.info